Mescid-i Nebî ve Hâne-i Saâdet’in İnşâsı

Mescid-i Nebî ve Hâne-i Saâdet’in İnşâsı

İlk zamanlar Medîne’de mescid yoktu. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, nerede bulunurlarsa namazlarını orada edâ ederlerdi. Çok geçmeden Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Kubâ’dan sonra ikinci mescidi de inşâ ettirdiler. Bu mescid, şimdiki Mescid-i Nebî’dir.

Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Medîne’ye teşrîflerinde

Neccâroğulları’nın evleri hizâsına gelince, devesi Kavsâ, mescidin yapılacağı yere çökmüştü. Bu arsa o zaman Neccâroğulları’ndan Sehl ve Süheyl ismindeki iki yetim gence âit hurma kurutma yeri idi. Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Kasvâ’nın üzerinden inmiş ve:

“–İnşâallâh menzil burasıdır!” buyurmuştu. Daha sonra:

“–Bu arsa kimin?” diye sorduğunda Muâz bin Afrâ -radıyallâhu anh-:

“–Yâ Rasûlallâh! Amr’ın oğulları Sehl ve Süheyl’indir!” demişti. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onları çağırarak bu yeri onlardan satın almak istedi:

“–Bu arsanızın bedelini bana söyleyiniz?” buyurdu.

Gençler:

“–Hayır yâ Rasûlallâh! Biz orayı Sana hediye ederiz! Vallâhi biz onun bedelini Allâh’tan başkasından istemeyiz!” dediler.

Peygamber Efendimiz onların arsayı hediye etmelerine râzı olmadı, ücretini vererek satın aldı. (Buhârî, Menâkıbu’l-Ensâr 45, Salât 48; Müslim, Mesâcid 9)

Arsada müşriklerin kabirleri, oyuk, tümsek yerler ve hurma ağaçları bulunuyordu. Allâh Rasûlü emir buyurdu, müşriklerin kabirleri açılarak, kemikleri başka bir yere nakledildi, harap yerler düzeltildi ve hurmalar kesildi.26 Daha sonra Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kerpiç kesilip hazırlanmasını istedi.27

Mescidin inşâsında Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de ashâbıyla birlikte kerpiç taşıyor, bir yandan da:

«Bu yük Hayber yükü değildir. Bu, Rabbimize karşı icrâ edilen en iyi ve en temiz bir iştir.» diyordu. (Buhârî, Menâkıbu’l-Ensâr, 45)

Peygamber Efendimiz bu sözleriyle; taşımakta oldukları yükün dünyevî bir menfaat için olmadığını, insanların Hayber’den ticâret gâyesiyle getirdikleri hurma ve kuru üzüm gibi maddî metâlardan daha hayırlı ve hoş olduğunu ifâde buyuruyordu.

Toprak taşıyan bir adam, Âlemlerin Efendisi’ne rastlayınca O’na:

«–Ey Allâh’ın Rasûlü! Müsâade buyrun, kerpicinizi ben taşıyayım!» dedi. Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- ise cevâben:

«–Sen git, başka bir tane al! Zîrâ sen Allâh’a benden daha çok muhtaç değilsin!» buyurdu.” (Semhûdî, I, 333)

Peygamber Efendimiz, hem mânevî mes’ûliyeti îcâbı hem de müslümanları çalışmaya teşvîk için kendileri de çalışıyorlardı.28 Bunun üzerine ashâb-kirâmdan biri şu beyti söyledi:

“Peygamber çalışırken biz oturursak, and olsun ki bu amel, bizim için ancak dalâlet olur!” (İbn-i Hişâm, II, 114)

Mescidin inşâsı esnâsında Hadramevtli, iyi çamur karan bir adam geldi. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- o adama:

“–Sanatını güzel ve sağlam yapan kişiye Allâh rahmet etsin! Sen bu işe devâm et, görüyorum ki işini iyi yapıyorsun.” buyurdu. (Semhûdî, I, 333; Diyârbekrî, I, 344)

Cenâb-ı Hak da, müslümanların her işinin güzel olmasını murâd ediyor ve âyet-i kerîmede; “أَحْسِنُوا : Yaptığınızı güzel yapın, işlerinizi iyi yapın!” diye emrediyor. Hemen akabinde de “Allâh işini güzel yapanları sever.” buyuruyor. (el-Bakara, 195)

Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- mescidin inşâsında ashâbıyla birlikte kerpiç taşırken bir müslümana âit olan şu mısrâları da terennüm ederdi:

“Allâh’ım! Hakîkî mükâfât âhiret ecridir. Ensâr’a ve Muhâcirlere rahmet eyle!” (Buhârî, Menâkıbu’l-Ensâr, 45)

Herkes kerpiçleri birer birer taşırken Ammar bin Yâsir -radıyallâhu anh-, biri kendisi, diğeri de Peygamber Efendimiz için olmak üzere ikişer ikişer taşıyordu. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onu gördü, tozlarını silkeledi ve:

“–Ey Ammar! Sen niçin kerpiçleri arkadaşların gibi birer birer taşımıyorsun?” diye sordu.

O da:

“–Allâh’tan, bunun ecrini diliyorum!” dedi.

Bunun üzerine, Peygamber Efendimiz onun sırtını sıvazladı ve:

“–Ey Sümeyye’nin oğlu! Diğer insanlar için bir ecir var, senin için ise iki ecir var!” buyurdu. (Ahmed, III, 91; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, III, 256)

Şu rivâyet de müslümanların kadın-erkek Mescid-i Nebî’nin inşâsında şevkle çalıştıklarını göstermektedir:

“Abdullâh bin Evfâ -radıyallâhu anh-, hanımı vefât ettiğinde halka şöyle seslendi:

«–Onun tabutunu taşıyın, hem de şevkle taşıyın! Çünkü o ve köleleri, takvâ üzerine kurulan Peygamberimiz’in mescidinin taşlarını geceleyin taşırlardı. Biz (erkekler) de gündüzleri ikişer ikişer taşıyorduk.” (Heysemî, II, 10)

Mescid-i Nebî, dörtgen biçiminde olup boyu ve eni yaklaşık yüzer zirâ’,29 yüksekliği de üç zirâ’ı taştan, üst tarafı kerpiçten olmak üzere beş veya yedi zirâ’ kadardı.30 İnşaatta çamurdan harç kullanıldı.31 Mescidin kıble tarafına direk olarak hurma ağacı gövdeleri dizildi. Tavanı ve direkleri hurma dallarındandı.32 Bir mihrâbı ve üç kapısı mevcuttu. Mihrâbı Beytü’l-Makdis’e (Kudüs’e) doğru idi. Kıble, Beytü’l-Makdis’ten Kâbe’ye çevrilince, Peygamber Efendimiz birinci kapıyı kapattı. Onun yerine, Şam duvarında başka bir kapı açtı.33

Mescidin yanına Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ve âilesinin ikâmeti için iki oda yapıldı.34 Daha sonra bu odaların sayısı artırıldı.

Annesi, Ümmü Seleme vâlidemizin câriyesi olan ve bu sebeple çocukluğunu Allâh Rasûlü’nün hâne-i saâdetlerine yakın bir çevrede geçiren Hasan-ı Basrî Hazretleri, o dönemde bu odaların tavanına elini ulaştırabildiğini ifâde etmektedir.35 Bu ifâdeden, odaların pek yüksek olmadığı anlaşılmaktadır. Efendimiz’in odalarının kapıları ise siyah kıldan yapılmış keçelerden ibâretti.36

Tâbiînin büyük imamlarından Saîd bin Müseyyeb, bu odaların Emevîler döneminde yıkılıp Mescid-i Nebevî’ye ilhâk edilmeleri sebebiyle duyduğu tahassürü şöyle ifâde etmiştir:

“Vallâhi bunların aynen bırakılmalarını ne kadar arzu ederdim! Böylece yeni yetişen nesil ve buraları ziyârete gelen insanlar, Allâh Rasûlü’nün hayatta ne ile iktifâ ettiğini görürler de, mal çoğaltmaya ve bununla övünmeye rağbet etmezlerdi.” (İbn-i Sa’d, I, 499-500)

Mescidin üzeri hurma dalları ve yapraklarıyla örtüldüğü için yağmur yağdığında içi çamur olurdu. Peygamber Efendimiz, Ramazan’da îtikâfa çekildiği sırada yağan yağmur mescidin içine akmış, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- sabah namazını kıldırdığı zaman alnında ve yüzünde çamur izleri görülmüştü.37

Yine bir gece yağmur yağmış, yerler ıslanmıştı. Bir şahıs, elbisesi ile kum taşıyıp mescidin zeminine serdi. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- namazı edâ edince:

“–Bu, ne kadar güzel!” buyurarak memnûniyetini izhâr etti. (Ebû Dâvûd, Salât, 15/458)

Temîm-i Dârî -radıyallâhu anh-, Şam’dan Medîne’ye dönerken yanında birçok kandil, yeterince yağ ve ip getirdi. Medîne’ye vardığında cuma günüydü. Hizmetçilerinden Ebu’l-Berrâd’a, kalkıp ipi bağlamasını, kandilleri asmasını, onlara su ve yağ koyarak fitili takmasını emretti. O da denileni yaptı ve güneş battıktan sonra kandilleri yaktı. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- mescide gelip içerinin aydınlık olduğunu görünce:

“–Bunu kim yaptı?” diye sordu.

Oradakiler:

“–Temîm yaptı ey Allâh’ın Rasûlü!” dediler. Buna oldukça sevinen Fahr-i Kâinât Efendimiz şöyle buyurdu:

“–İslâm’ı nurlandırdın ve mescidini süsledin, Allâh da seni dünyâ ve âhirette nurlandırsın!” (Semhûdî, II, 596-597; İbn-i Hacer, el-İsâbe, II, 18)

Mescid-i Nebevî, Peygamber Efendimiz’in ifâdesiyle, ibâdet ve ziyâret maksadıyla yolculuk yapmaya değer üç mescidden biridir. (Buhârî, Fadlu’s-salât, 1; Müslim, Hac, 505-510) Nitekim bir hadîs-i şerîflerinde şöyle buyurmuşlardır:

“Evimle minberim arası cennet bahçelerinden bir bahçedir. Minberim havuzumun üzerindedir.” (Buhârî, Fadlu’s-Salat 5, Fedailu’l-Medine 11; Müslim, Hacc 502)

Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Mescid-i Nebevî’de kılınan namazın, Mescid-i Haram hâriç diğer yerlerde kılınan namazlardan bin kat daha fazîletli olduğunu haber vermektedir. (Buharî, Fadlu’s-salât, 1; Müslim, Hac, 505-510)

Enes -radıyallâhu anh-’ın anlattığına göre, Âlemlerin Efendisi bir hurma kütüğüne dayanarak cemaate hitâb ederdi. Görülen lüzûm üzerine bir minber yapıldı, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onun üzerinde hutbe vermeye başladı. Allâh Rasûlü’nün daha önce üzerine dayanarak hutbe okuduğu hurma kütüğü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in kendisini terk etmesi üzerine, deve inleyişine benzer bir sesle inleyip ağlamaya başladı. Bunun üzerine Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz minberden inip kütüğü okşadı. Kütük inlemeyi bırakıp sükûnet buldu. (Buhârî, Cuma, 26; Tirmizî, Menâkıb, 6/3627)

Peygamber Efendimiz:

“O, yanında yapılan zikrullâhtan uzak kaldığı için ağladı!” buyurdu. (Buhârî, Menâkıb, 25; Ahmed, III, 300)

Daha sonra minberin altına bir çukur kazılıp kütük oraya gömülmüş veya tavana konulmuştur. Hazret-i Osmân devrinde mescid yeniden yapılmak üzere yıkıldığında, bu kütüğü Übey bin Ka’b -radıyallâhu anh- almış ve kurtlar tarafından yenilip un ufak oluncaya kadar evinde saklamıştır.38

Büyük Hak dostu Mevlânâ -kuddise sirruh-, bu meşhur hurma kütüğünü lisân-ı hâl ile konuşturarak bu hâdiseyi Mesnevî’sinde şöyle ifâde eder:

“Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, minberden indi ve mübârek elleriyle hurma kütüğünü okşayarak:

«–Ey hurma kütüğü! Ne istiyorsun? Bu feryâdın niye? Nedir bu hâlin?» diye derin bir anlayışla sordu. Hurma kütüğü, kendi hâl lisânıyla konuşmaya başladı ve sıcak gözyaşları içinde dedi ki:

«–Yâ Rasûlallâh! Sen’in hicrânın beni yaktıkça yaktı. İçime târifsiz bir gam, keder ve hasret doldurdu. Daha evvel hutbe vakitlerinde Sen’in dayandığın o tâlihli ve mes’ûd direk bendim. Şimdi ise beni terk ettin; bir minbere yükseldin. Şimdi Sen’in mesnedin o minberdir. Fakat ey Allâh’ın Rasûlü! Lütfen bana hak ver, dünyâda hangi varlık Sen’in hicrânına tahammül edebilir?»

Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hurmanın bu derûnî muhabbet feryâdı karşısında onu tesellî sadedinde şöyle buyurdu:

«–Ey hurma kütüğü! Mâdem ki feryâdın böyle bir ayrılık acısındandır, dile benden, ne dilersen!.. İster misin, Allâh’a yalvarayım da; seni doğunun ve batının bütün insanlarına meyve yetiştiren yemyeşil, dipdiri bir ağaç yapsın? Yâhut seni cennette bir selvi fidanı yapsın ki sonsuzluğa kadar en güzel, en tâze vücûdlar gibi genç ve dilber kalasın!..»

Bu iltifâta mazhar olan hurma kütüğü, kavurucu aşkının bir tezâhürü olarak Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den şu talepte bulundu:

«–Yâ Rasûlallâh! İkisini de istemem. Tek arzum, Sen’de fânî olmak, bunun için de beni gömüp yok etmen, beni bu fânî vücûdumdan kurtarmandır. Çünkü bir ağaç ne kadar tâze ve güzel olursa olsun, gıdâsını güneşten ve sudan alır. Hâlbuki benim hayâtım, Sen’in nûrâniyetinin nûruyla beslendi. Sana destek olmanın, Sen’in sıcaklığınla ısınmanın, Sen’de yanıp kavrulmanın lezzetini tattı. Ben artık bu hoş ve tatlı hazdan ayrılamam. Dâimâ bâkî olanı isterim. Beni öylesine göm ve yok et ki, Sen’de, Sen’in biricik nûrunda dirilip ebedî olayım.»

O hurma kütüğü, kıyâmet günü insan gibi dirilsin diye toprağa gömüldü.”

a

Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in Medîne’ye teşrîflerinde, birbirine kenetlenmiş sağlam bir İslâm cemiyetini meydana getirmek için attığı ilk adımlardan biri, Mescid-i Nebevî’nin inşâsı olmuştur. Zîrâ müslümanlar arasında kardeşliğin teessüsünde; mal, makam ve îtibar farklılıklarından sıyrılarak her gün beş vakit Allâh’ın evinde bir araya gelmenin mühim bir tesiri vardır. Bu sebeple İslâm şehirleri umûmiyetle merkezden dışa doğru genişleyen bir yapıda teşekkül etmiş, merkezde câmi yer almış, evler onun etrâfına yapılmıştır.

Asr-ı Saâdet’te mescid, mâbed hüviyetinin yanı sıra aynı zamanda bir mektep, şûrâ toplantılarının yapıldığı bir mekân, idârî ve askerî mevzûların konuşulduğu bir merkez, bir hastane ve bir dinlenme yeri gibiydi. Mesciddeki ders, sohbet ve zikir meclislerinin müdâvimi olan, bekâr ve evsiz sahâbîlerin barınma yeri de yine mescidin suffesiydi. Bu durumda Mescid-i Nebevî, bir bakıma misâfirhâne vazîfesi de görüyordu.